Safran veya altin baharat adiyla anilan baharat uzun zamandir yiyecekleri renklendirmek amaciyla insanlik tarafindan kullanilmaktadir. Bunun yaninda bu baharatin cayi da cogu kisi tarafindan bilinmektedir. Safran cayi ferahlatici, saglikli, yogun ve kolay yapilir. Bilimsel calismalar safran cayinin, dusuk ruh hali, bilissel sorunlar, goz sagligi ve PMS icin kullanimini desteklemektedir. Bu yazida safran cayi, saglik acisindan faydalari ve kullanim alanlari hakkinda bilgiler bulunmaktadir.

Safran Cayi Nedir?
Za’faran olarak da bilinen safran, Cigdem sativus bitkisinden toplanan bir baharattir. Sari rengi ve yuksek maliyeti ile birlikte, safran genellikle “Altin Baharat” olarak adlandirilir. Gidalarda baharat ve 4 binden fazla renklendirici olarak kullanilmistir. Crocus sativus cicek stigmalar olarak bilinen iplik benzeri, kirmizi renkli yapisindan olusmaktadir. Stigmalar toplanir ve kurutulur, bu da safran baharatiyla sonuclanir.
Safranin populerligi Orta Dogu’dan dunyaya yayilmistir. Bazi insanlar safrani mutfak baharati olarak kullanmaya devam ederken, bazi kisilerde takviyeleri tercih etmektedirler. Bunun yaninda ozenle hazirlanmis safran cayin ferahlatici ve guclu tadinin keyfini cikarmak isteyenlerin sayisi da azimsanmayacak kadar coktur. Safran cayi, safran baharat (kurutulmus safran stigmalari) ve kaynar su ile yapilan bir infuzyondur. Tatlarini dengelemek icin genellikle bal, Hindistan cevizi sutu veya damak tadina uygun olan cesitli otlar da eklenir.

Geleneksel ve Modern Kullanimlar
Safran tarihsel olarak, geleneksel tipta asagidakiler de dahil olmak uzere cesitli rahatsizliklar icin bir care olarak kullanilmistir. Bu rahatsizliklardan bazilari sunlardir:
• Astim
• Kramplar
• Stres
• Tikaniklik
Benzer sekilde, safran genellikle agriyi azaltmak icin kullanilan cesitli preparatlara dahil edilmistir. Modern tipta safran, bunlarla sinirli olmamak uzere, cok cesitli terapotik uygulamalar nedeniyle populerlik kazanmistir. Bu terapotik uygulamalardan bazilari sunlardir:
• Dusuk ruh halini artirma
• Kaygi hafifletme
• Adet oncesi sendromunun (PMS) tedavisi
• Insulin direnci
• Diyabet
• Norodejeneratif hastaliklar
• Ogrenme guclugu
Bununla birlikte, safranin sadece birkac yuksek kaliteli, buyuk olcekli klinik denemesi yapilmistir. Modern kullanimlarinin cogu hala dogru kanitlardan yoksundur. Safranin kimyasal bilesenleri biraz karmasIktir ve bilim adamlari bu baharatta 150’den fazla bilesIk kesfetmislerdir. Potansiyel faydalari, tadi ve kokusu icin en onemlisi, krosin, pikrokrosin ve safranaldir.
Safrandaki aktif bilesenler, nerede yetistirildigine ve nasil toplandigina bagli olarak degisebilir. Bu nedenle, gozlemlenen saglik yararlari bitkinin kalitesine ve kullanilan miktara bagli olarak degisebilir. Ayrica, safran tibbi kullanim icin FDA tarafindan onaylanmamistir. Fakat kullanmadan once kisinin doktoru ile gorusmesi tavsiye edilir.

Safran Cayi Ne Ise Yarar?
Asagida listelenen calismalarda farkli safran formulasyonlari kullanilmistir (ekstreler, kurutulmus toz, safran kokusu veya safranin izole edilmis aktif bilesenleri dahil). Sonuclarinin safran cayi icin gecerli olup olmadigini kesin olarak bilinmemektedir.
Bitkisel caylar, genel olarak, aktif bilesenlerinde standart ekstraktlardan daha dusuk ve daha degiskendir. Bu nedenle, saglik yararlari muhtemelen daha zayiftir. Diger taraftan, bitkisel cay genellikle daha uygun fiyatlidir, yapilmasi kolaydir ve yan etkiler daha az olasidir. Bunu goz onunde bulundurarak, mevcut en yuksek kanit duzeyine dayanan safran cayinin 5 potansiyel saglik faydasi vardir.

1) Depresyon
Bilim adamlari, safran ozutunun zihinsel sagligi destekleyebilmesinin bir yolunun, dopamin ve norepinefrin duzeylerini arttirmak oldugunu dusunmektedir. Bes klinik calismanin (toplamda 150’den fazla insan dahil) meta-analizinde, safran depresyon semptomlarini iyilestirmistir. Etkinligi standart antidepresanlarla karsilastirilabilir gorunuyordur. Hafif ila orta dogum sonrasi depresyonu olan (dogumdan sonra) 40 kadinda, 6 haftalik safran takviyeleri, yaygin antidepresan Prozac’tan daha etkilidir.
Dusuk kaliteli bir calismada 12 hafta boyunca safran ozutu verilen 61 sizofreni hastasinda depresif semptomlarda benzer iyilesmeler gorulmustur. Sizofreni hastalarinin baska bir calismasinda, yuksek safran dozlari iyi tolere edilmistir. Bir calisma safrandaki aktif bilesIk olan krosinin antipsIkotiklerin metabolik yan etkilerini de azaltabilecegini gostermistir. Safran, yukarida belirtilen calismalarda kullanmak guvenlidir ancak ozellikle cay olarak kullanildiginda ne kadar etkili oldugunu belirlemek icin daha fazla arastirmaya ihtiyac vardir.

2) Alzheimer Hastaligi
Safran ozutu, 16 hafta sonra Alzheimer hastaligi olan 46 hastayi kapsayan bir calismada bilissel islevi gelistirmis ve demansi azaltmistir.Test tupu deneylerine gore, safran asetilkolin, asetilkolinesterazi parcalayan bir enzimi inhibe ederek bilisi gelistirebilir . Bu enzim, Alzheimer icin onaylanmis ilaclardan biri olan donepezilin bir hedefidir. 54 hastayi kapsayan 22 haftalik bir calismada safran, daha az sindirim yan etkisine sahipken Alzheimer hastaligi icin donepezil kadar etkilidir. Bilim adamlari ayrica, safranin aktif bileseni olan krosinin, Alzheimer hastaliginin ayirt edici ozelligi olan amiloid-beta proteinlerinin birikmesini engelleyip engelleyemeyecegini arastirmaktadirlar.

3) Goz Sagligi
Yasa bagli makula dejenerasyonu (AMD) olan 100 hastanin yakin tarihli bir calismasinda safran, 3 ay sonra goz fonksiyonunu hafifce iyilestirmistir. 58 AMD hastasinin iki eski denemesi safranin benzer etkilerini ortaya cikardi, ancak bunlardan birinde plasebo kontrolu yoktur. Safran ozutu takviyesi, bu durumdaki hayvanlarda gozlere gorme ve kan akisini iyilestirmeyi basarmistir. Bu etkiye muhtemelen kan tasiyan damarlari genisleten krosin aracilik etmektedir.

4) PMS
Safranin en eski geleneksel kullanimlarindan biri, adet oncesi sendromu veya PMS’yi yatistirmaktir. PMS semptomlari arasinda ruh hali degisimleri, kramplar, siskinlik ve akne vardir. 35 kadindan olusan bir grupta, safran kokusuna 20 dakika maruz kalmak PMS semptomlarini onemli olcude azaltti ve duzensiz donemleri iyilestirmistir. Bu etki stres hormonu kortizolun azalmasiyla meydana gelmistir. Ek olarak, 50 kadinda 6 ay boyunca gunluk safran takviyesi PMS semptomlarini azaltmistir.

5) Menstruel Kramplar
180 genc kadinda safran, kereviz tohumu ve anason ozlu bitkisel urun (3 gun boyunca 1.500 mg / gun) adet kramplarinin siddetini ve suresini onemli olcude azaltmistir. Klinik calismalar bu potansiyel yarari daha fazla arastirmalidir.

Sinirlamalar ve Uyarilar
Birkac uyari mevcut safran calismalarinin guvenilirligini sinirlamaktadir. Bu uyarilar sunlardir:
• Farkli calismalar Crocus sativus bitkisinin cesitli kisimlarini kullanir. Bunlar yapraklari, ozleri, izole krosin veya safranal, takviyeler veya jellerdir. Bitkinin farkli bolumlerinin kimyasal bilesimi degisir ve bu nedenle saglik yararlarinin tam profili, bitkinin yaygin olarak kullanilmayan bir kismi ile sinirli olabilir.
• Safranin saglik yararlari ile ilgili klinik calismalarin cogu Iran’da yapilmistir. Farkli genetik kokenleri olan hastalar safraya farkli yanit verebilir. Bu nedenle, safranin farkli gecmislere sahip insanlar icin onemli faydalari olup olmadigini dogru bir sekilde belirlemek icin kuresel genis olcekli calismalara ihtiyac vardir.
• Kullanilan dozlarin cogu, caydan elde edilen safran dozundan cok daha yuksektir.
• Safran ile yemek yapmak veya cay yaparken yuksek sicakliklara maruz birakmak, aktif kimyasallari parcalayarak belirli kosullar icin etkisiz hale getirebilir. Bu nedenle, standart safran takviyeleri muhtemelen safran cayindan daha etkilidir.
• Farkli sirketler tarafindan uretilen safran aktif bilesIklerinde farklilik gosterebilir ve urun guvenilir bir kaynaktan satin alinmadikca tutarli sonuclar garanti edilemez.

Sahte Safran Nasil Tespit Edilir?
Safranin yuksek fiyati nedeniyle, saticilar genellikle bu baharatin karistirilmis versiyonlarini satmaktadir. Yuksek kaliteli cay yapmak isteniyorsa, sahte safrani nasil tespit edeceginin iyi bilinmesi gerekir. Sahte safran ayirt etmek icin su bilgiler yardimci olabilir:
• Safran yerine daha ucuz bitkiler iceren karisimlari yapilmasi: Karistirma, aspir (Carthamus tinctorius) veya kadife cicegi cicekleri gibi tamamen farkli bir bitkinin ikame edilmesinden, halihazirda kullanilmis olan safranin rengini geri kazanmak icin boya veya bitki pigmentleri (zerdecal gibi) eklenmesine kadar degisebilir. Crocus sativus bitkisinin stigmalar yerine kullanilan safranlarini (safran baharatini olusturan kisim) gormek nadir degildir. Sahte safran da rendelenmis kurutulmus sigir eti, misir ipligi veya Hindistan cevizi killarindan yapilabilir. Bazilari gercek safrani sahte safranla karistirir, bu da farki fark etmeyi daha da zorlastirir.
• Gorunum ve lezzetinden ayirmak: Bir konuda farki anlatmanin pratik bir yolu, konu hakkinda detayli bilgi sahibi olmaktir Eger bitkinin icindeki iplik seklinde gorunen kismi borozon seklinde degilse safran degildir. Safran damgalari borozon sekline benzemektedir ve uc tane bulunmaktadir.
• Tat ve koku: Safranin tadi tatli degildir. Gercek safran, dilin uzerine yerlestirildiginde aci ve buruk bir tadi vardir. Ayrica belirgin bir sekilde tatli ve guclu bir aromasi olmalidir, fakat koklananin gercek safran olup olmadigini kesin olarak belirlemek zordur. Eger hic kokusu yoksa muhtemelen sahtedir.
• Fiyat: Safranin gercek olup olmadigi fiyatindan da anlasilabilir. Eger fiyati cok dusukse, muhtemelen sahtedir. Ornegin, sahte safran bazen ons basina 45 $ kadar ucuza satilmaktadir. Gercek safran ons basina yaklasIk 150 $ olma egilimindedir.
• Renk: Safranin sahte olup olmadigini belirleyen diger bir unsurda rengidir. Gercek safran kurudugunda, suya koyuldugu anda ve sudan cikardiginda kirmizi olmalidir. Suyu ise sarimsi altin renkli olmalidir. Sahte safran genellikle cesitli pigmentlerle renklendirilir ve sudan cikarildiktan sonra rengini kaybeder ve muhtemelen suyu turuncu ve kirmizi renklendirir.
Bu nedenle, safran satin alirken dikkat edilmelidir ve bilinen, guvenilir kaynaklardan almaya dikkat edilmelidir.

Safran Cayi Nasil Yapilir?
Safran cayi adim adim su sekilde yapilir:
• Bir bardak suyu kaynatilir
• YaklasIk 0.13 g veya 15-25 iplik safran eklenir
• Lezzet icin istege gore tarcin, zencefil, limon dilimleri, rooibos , kakule gibi baharatlar eklenir.
• 5-6 dakika demlenmeye birakilir
• Suzulur
• Tatlandirmak icin limon, bal veya Hindistan cevizi sutu eklenerek sevis yapilir
Safran cayinin herkes icin guvenli olmadigi goz ardi edilmemelidir. Safran, Orta dogu’da mutfak ve tibbi baharat olarak uzun suredir kullanilmaktadir. Bununla birlikte, yuksek fiyati ve talebinin cok olmasi yuzunden piyasada sahteleri turemistir. Saglikli safran cayi yapmak icin en onemli adim gercek safran satin almaktir. Saygin ureticileri kontrol edin ve renk, tat, koku ve fiyata cok dikkat edilerek alinmalidir. Arastirmalar, safranin ruh halini ve bilisini artirmaya, goz sagligini desteklemeye ve PMS ve menstruel kramplari yatistirmaya yardimci olabilecegini dusundurmektedir.


alıntı