Timbuktu’ya giden ticaret rotası üzerinde yer alan bölgede İslam’ın ilk izleri 13. yüzyılda görülmeye başladı. Böylece bölgeye has malzemeyle inşa edilen Djenne Camii aynı zamanda Mağrib mimarisinin özelliklerini taşıyor.

Büyük Camii, alışılmışın dışında Batı Afrika’daki diğer camilerin aksine ilk olarak kutsal kabul edilen bir mekâna değil, aslında bir saray olarak inşası düşünülmüş bir yere kurulmuş. Aynı bölgedeki diğer camiler koni biçiminde, toprak tuğladan yapılma ya da sarmal şeklinde ataların koruyucu ruhlarını temsil etmeleri için inşa edilmişlerdi. Labelle Prussin gibi bazı İslam Mimarisi akademisyenleri bu koni biçimli sarmal yapıların Mali’deki neredeyse bütün camiler için bir ortak yön olduğuna inanırlar. Büyük Cami ise bu örneklerin en gözde temsilcisi olarak adlandırılır.



Djenne, geçmişte Mali ve Songai İmparatorluklarının büyük şehirlerinden biri olarak doğmadan önce orijinal yapının 1240’ta Koi Kuboro tarafından inşa edilmesinden bu yana sürekli olarak bir cami mekânı olarak kullanıldı. Tukulor Savaşı’nda Djenne şehrini işgal eden Amado Lobbo 1834’te caminin yıkılması emrini verdi. Lobbo, bir saraydan modifiye edilen orijinal yapının çokça masraflı olduğunu ve israfa yol açtığını iddia etmişti. Orijinal yapının bugün korunan tek kısmı yerel liderlerin mezarlarını içinde barındıran bölümdür. Orijinal yapının yeniden inşası 1896 yılında tamamlandı ama o da bugünkü yapıya yol götürülmesi için sonradan yeniden yıkıldı. Bugünkü yapının inşası 1906 yılında başladı ve muhtemelen 1907’de tamamlandı. Caminin inşası bir duvar ustası ve aynı zamanda Djenne şehrinin reisi olan İsmail Traore’nin gözetim ve rehberliğinde yapıldı. O zamanlar, Djenne Fransa’nın Batı Afrika sömürgelerinden birinin bir parçasıydı ve Fransızlar muhtemelen caminin ve yakınlarında yer alan medresenin inşası için politik ve ekonomik destek verdiler. Orijinal cami Ortaçağ boyunca Afrika’da İslam’ın öğretildiği en önemli mekânlardan biri olarak öncülük etti. Binlerce öğrenci Djenne medreselerine gelerek buralarda Kur’an eğitimi aldı.

Mali’deki birçok camiye elektrik ve su tesisatı daha sonradan eklendi. Bazı durumlarda, yapıların orijinal yüzeyleri aşındırıldı, yok edildi ve böylece tarihsel görünümleri de hasar gördü. Hatta bazı durumlarda bu tarihi eserlerin yapısal bütünlükleri bile tehlikeye atıldı. Djenne Büyük Camii’ne ses sistemi kurulurken, Djenne halkı modernleştirme adına caminin tarihi bütünlüğünün bozulmasına karşı çıktı ve şiddetli bir muhalefet sergiledi. Birçok tarihi korumaya çalışan aktivist de halkın tarihi yapıya sahip çıkmasını, korumacı bir tavır takınmasını övdü ve Büyük Camii’nin 1990’lardaki inşasıyla ciddi bir biçimde ilgilendi.



Her sene yağmur mevsiminden sonra dört bin gönüllü çok büyük bir bölümü yağmurda eriyen Djenne Camii’ni yeniden inşa ediyor.

Büyük Djenne Camii’nin avlusundaki tarihî mezarlık, bölgenin önemli şahsiyetlerini, yer yer 7-8 metreyi bulan yüksek dış duvarları da sokak satıcılarını ağırlıyor. Kavurucu sıcaklardan kaçan pazar esnafı tezgâhlarını Djenne Camii’nin gölgesinde açıyor. Burada, her hafta pazartesi günleri kurulan pazar gerçekten görülmeğe değer. Kara ve nehir yoluyla, akın akın gelen pazarcı ve müşterilerin gök kuşağının tüm renklerini taşıyan giysileri göz kamaştırıyor. Cennelilerin gözünde bu camii sadece ibadethane değil. Sevinç ve hüzünlerini de paylaşıyorlar bu mekânda.

DJENNE CAMİİ’NİN MİMARİSİ

Dünyanın en büyük ker*** yapısı olan Djenne Ulu Cami, Djenne Faray adı verilen geleneksel yağ ile karıştırılan Djenne toprağından oluşturulmuş kaliteli ker***ten yapılmıştır.

Djenne Ulu Cami, “Sahel Sudanez” (Sudan-Fransız stili) denen mimari tarzında “Banco” adı verilen silindirik ker***lerle kareye yakın planlı dört köşe ker*** sütunların üzerine oturtulmuş, konik biçimli ve sarmal minarelere sahiptir. Ker***ten yapılan duvarlara monte edilen yüzlerce odun, yağmur mevsiminde onarım iskelesi vazifesi görüyor. Hiçbir dekoratif özellik ve süsleme içermeyen bu sade yapıların en önemli süs öğesi yine iskele görevini üstlenen bu odunlar olarak göze çarpıyor.

Camiyi destekleyen 99 kolon bulunmaktadır ve bu kolonların her biri Allah’ın Kur’an-ı Kerim’de geçen bir adını taşımaktadır. Ancak hangi ismin hangi kolona ait olduğunu bölgenin ileri gelenleri dışında kimse bilmiyor.

Ker*** caminin havalandırması içinse “Ladis” denilen 114 adet topraktan pişirilmiş baca kullanılmıştır. Havalandırma bacası sayısı da yine Kur’an-ı Kerim’in her bir ayetini temsil etmektedir. Motiflerle bezenmiş her bir bacanın kapağı yağmur sezonunda kapatılırken yılın büyük bir bölümünü oluşturan kurak sezonda işlevini yerine getirmek üzere açılıyor.



Caminin yerel dilde “Santavan” denilen üç minaresinin her biri dönemin kral ve eşlerini temsil eder. Ortadaki büyük minare camiyi inşa ettiren Kral İbrahim’i, büyük minarenin yanındaki iki küçük minare de Kral’ın eşleri El Farimata ve Ummu Hulmus’ı temsil ediyor. Camii bu özelliğiyle Şah Cihan’ın, eşi Ercümend Banu Begüm’ün doğum sırasında ölümü üzerine onun anısına yaptırdığı Hindistan’daki Tac Mahal’i hatırlatıyor.

Bölge halkı, 1996’da izin alınarak camii içinde moda çekimi yapılması nedeniyle artık Müslüman olmayanların camiye girmesine izin vermiyor.