Viral hemorajik ates (VHF’ler), birkac farkli virusten kaynaklanan bir grup hastaligi tanimlamaktadir. Genel olarak, viral hemorajik ates terimi, siddetli bir multisistem sendromunu (vucuttaki coklu organ sistemlerinin etkilendigi coklu sistem) tanimlamak icin kullanilir. Karakteristik olarak, genel damar sistemi hasar gorur ve vucudun kendini duzenleme yetenegi bozulur. Bu semptomlara genellikle kanama eslik eder, ancak kanamanin kendisi nadiren yasami tehdit eder. Bazi kanamali ates virusu turleri nispeten hafif hastaliklara neden olabilirken bu viruslerin cogu ciddi, yasami tehdit eden hastaliga neden olur.

Virus Aileleri
VHF’lere Arenaviridae, Bunyaviridae, Filoviridae ve Flaviviridae olarak dort farkli aileden gelen virusler neden olur. Bu virus ailelerin her biri bir dizi ozelligi paylasir ve bunlar asagidaki gibidir:
• Hepsi RNA virusleridir, tumu yagli (lipit) bir kaplama ile kapladir
• Hayatta kalmalari, dogal rezervuar adi verilen hayvan veya bocek konagina baglidir.
• Virusler cografi olarak ev sahibi turlerinin yasadigi alanlarla sinirlidir.
• Bu virusler direk insanlara enfekte olmazlar ve sadece enfekte konakcilara temas edildikten sonra bulasir. Bununla birlikte bazi viruslerde, kisilere konakcidan kazara bulastiktan sonra kisiden kisiye aktarilir.
• Bu viruslerin neden oldugu vakalar ya da hemorajik ates salginlari, sporadik ve duzensiz olarak ortaya cikar. Ayrica salginlarin ortaya cikmasi kolayca tahmin edilememektedir.
• Birkac onemli istisna disinda VHF’ler icin, herhangi bir tedavi veya yerlesIk ilac tedavisi yoktur.
Bununla birlikte nadir durumlarda, diger viral ve bakteriyel enfeksiyonlar hemorajik atese neden olabilir ve bodur tifus buna iyi bir ornektir. VHF’lere neden olan virusler asagidaki gibidir:



Viral Hemorajik Ates (VHF'ler)Arenaviridae
Arenaviridae uyeleri genellikle insanlara kemirgenlerle bulasan hastaliklara neden olan viruslerin bir ailesidir. Ve her virus belirli bir kemirgen konak turu ile baglantilidir. Bu virus enfeksiyonlari, dunyanin bazi bolgelerinde insanlarda nispeten yaygindir ve ciddi hastaliklara neden olabilir. Virus partikulleri kureseldir, 110-130 nanometre ortalama capa sahiptir ve hepsi bir lipit zariyla kaplidir. Enine kesitte bakildiginda, konakci hucrelerinden elde edilen ribozomlar olan taneli parcaciklari gosterirler. Bunlara adini veren, Latince arena dan turetilen ve kumlu anlamina gelen bu ozelliktir. Genomlari veya genetikleri yalnizca RNA’dan olusur ve replikasyon stratejileri tam olarak anlasilmamis olsa da, viryon adi verilen yeni viral partikullerin, konakcilarinin hucrelerinin yuzeyinden tomurcuklanarak olustugu bilinmektedir.
Ilk Arenavirus, Lenfositik koriomenenjit virusu (LCMV), 1933’te St. Louis ensefaliti salgini uzerine yapilan bir calisma sirasinda izole edilmistir. Salginin nedeni olmasa da, LCMV’nin aseptik menenjit nedeni oldugu bulunmustur. 1960’lara gelindiginde, birkac benzer virus kesfedilnis ve bunlar, yeni Arenaviridae ailesi olarak siniflandirilmistir. Tacaribe virusu 1956’da bulundugundan bu yana, ortalama olarak her bir ila uc yilda bir yeni Arenavirus kesfedilmistir. Bir dizi Arenavirus sadece kemirgenlerde izole edilmis, ancak cok azi hemorajik hastaliga neden olmustur. 1958’de izole edilen Junin virusu, bunlarin ilk taninani olmustur. Bu virus, Arjantin‘deki pampalarin sinirli bir tarim alaninda Arjantin’de kanamali atese neden olmustur. Birkac yil sonra 1963’te, Bolivya’nin Beni eyaletinin ucra savanlarinda Machupo virusu izole edilmistir. Virus ailesinin bir insan hastaligi salgini ile iliskilendirilen bir sonraki uyesi, 1969’da Nijerya‘da Lassa virusudur. Bu insan patojenik viruslerine en son eklemeler, 1989’da Venezuela’da, 1993’te Brezilya‘da Sabia’da, Bolivya’da Chapare’de, 2004’te Lujo ve 2008’de Guney Afrika‘da tespit edilmistir.

Arenavirus Gruplari
Arenavirus, Yeni Dunya veya Tacaribe kompleksi ve Eski Dunya veya LCM / Lassa kompleksi olarak iki gruba ayrilir. Bu gruplarda yer alan, insanlarda hafif veya siddetli hastaliga neden olan ve kesif tarihine gore virusler vardir. Ve bu virusler asagidaki gibidir:

Virus Hastalik Kesfedildigi Yil
Lenfositik koriomenenjit virusu (LCMV) Lenfositik koriomenenjit 1933
Junin virusu Arjantin hemorajik atesi 1958
Machupo virusu Bolivya hemorajik atesi 1963
Lassa virusu Lassa atesi 1969
Guanarito virusu Venezuela kanamali atesi 1989
Sabia Brezilya hemorajik atesi 1993
Chapare Chapare hemorajik atesi 2004
Lujo Lujo hemorajik atesi 2008

Hayvan Konaklari
Bu virusler zoonotiktir, yani dogada hayvanlarda bulunurlar. Her virus, virusun dogal rezervuarini olusturan ya bir turle ya da birkac yakindan iliskili kemirgenle iliskilidir. Tacaribe kompleks virusleri genellikle Yeni Dunya sicanlari ve fareleri (Muridae familyasi, Sigmodontinae alt ailesi) ile LCM/Lassa kompleks virusleri, Eski Dunya sicanlari ve fareleri (Muridae ailesi, Murinae alt ailesi) ile iliskilidir. Birlikte ele alindiginda bu tur kemirgenler, Avrupa, Asya, Afrika ve Amerika da dahil olmak uzere dunyanin kara kutlesinin daha buyuk bir kisminda bulunur. Trinidad’da bulunan, yarasalardan ve sivrisineklerden izole edilen Tacaribe virusu dikkate deger bir istisnadir.

Arenavirus Enfeksiyonlarinin Yayilmasi
Arenavirus turlerinin kemirgen konakcilari kronik olarak virusle enfekte olur ancak, virusler iclerinde bariz bir hastaliga neden olmamaktadir. Bazi Arenavirus turlerinin hamilelik sirasinda anne kemirgenlerden yavrularina gectigi ve bu nedenle nesilden sonra kemirgen populasyonu neslinde kaldigi gorulmektedir. Enfeksiyonlarin cogu yetiskin kemirgenler arasinda, muhtemelen kavga ve isiriklara neden olarak bulasir. Her konakci turundeki kemirgenlerin yalnizca bir kismi, herhangi bir zamanda ve bircok durumda, konakcinin cografi araliginin yalnizca sinirli bir kisminda enfekte olur. Virusler, enfekte olmus konakcilarin idrari veya diskilari ile cevreye yayilir.
Viral Hemorajik Ates (VHF'ler)Arenavirus ile insan enfeksiyonu, viruslerin dogal dongusune tesadufi bir olaydir ve kisi, enfekte olmus bir kemirgenin diskilariyla veya kontamine olmus diskilar malzemelerle temas ettiginde ortaya cikar. Ornegin kontamine gida yutulmasi, asinmis veya catlamis cilt kemirgen diskisiyla temas ettiginde bulasmaktadir. Kemirgen idrari veya tukuruk ile kirlenmis kucuk parcaciklarin solunmasi yoluyla da enfeksiyon meydana gelebilir. Tesaduf temas turleri, hem insanlarin hem de kemirgenlerin aliskanliklarina baglidir. Ornegin, enfekte olmus kemirgen turlerinin tarla habitatini tercih ettigi yerlerde, insan enfeksiyonu tarimsal isle iliskilidir. Kemirgen turlerinin yasam alanlarinin evleri veya diger binalari icerdigi alanlarda, ev ortamlarinda enfeksiyon meydana gelir.
Lassa, Machupo ve Lujo virusleri gibi bazi Arenavirusler, kisiden kisiye ikincil ve nozokomiyal bulasma ile iliskilidir. Bu, kemirgen konakcidan viruse maruz kalan kisi virusu diger insanlara yaydiginda meydana gelir. Bu, cesitli sekillerde ortaya cikabilir. Kisiden kisiye bulasma, enfekte kisilerin kani veya virus parcaciklari iceren diger vucut sivilari ile dogrudan temas ile iliskilidir. Hava yoluyla bulasmanin da belirli viruslerle baglantili oldugu bildirilmistir. Tibbi ekipman gibi bu malzemelerle kontamine olmus nesnelerle temas da bulasmayla iliskilidir. Bu durumlarda, koruyucu giysi ve dezenfeksiyon prosedurlerinin kullanilmasi hastaligin daha fazla yayilmasini onlemeye yardimci olur.



Bunyaviridae Virusu
Bunyaviridae cok genis bir tek sarmalli, zarfli RNA virusleri (300’den fazla virus) ailesidir ve bes virus turunden olusur: Orthobunyavirus, Phlebovirus, Nairovirus, Hantavirus ve Tospovirus. Bununla birlikte Hantaviruses ve Tospoviruses sadece bitkiyi enfekte etmektedir. Eklembacaklilar ornegin, sivrisinek, kene, kum sinekleri, kemirgenlerde bulunur ve bunlar tarafindan bulasirlar, bazen de insanlara bulasabilirler. Bunyaviridae virus ailesinin birkac virusu, insanlarda, hayvanlarda ve bazen her ikisinde de hafif ila siddetli hastaliga neden olabilir.
Phlebovirusler arasinda, Rift Vadisi ates virusu ilk olarak 1930’da Dogu Afrika’daki koyunlar arasinda buyuk bir salginin parcasi olarak izole edilmistir. Sivrisinekler tarafindan bulasan bu virus, Sahra alti Afrika’daki neredeyse tum ulkelerde endemiktir. Insanlardan izole edilmis vakalar ve buyuk salginlar bircok ulkede ve hatta Arap yarimadasinda tanimlanmistir. Nairovirus cinsinin Kirim-Kongo kanamali atesi (KKKA) virusu, ilk olarak Kirim yarimadasinda tarim iscileri arasinda bir kanamali ates salgininda taninmistir. Ayni virus, 1956’da, gunumuzde Kenya’daki Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde tek bir hastadan izole edilmis ve gercek isimlendirmeye yol acmistir. Bu virusten hem hayvanlar hem de insanlar enfekte olabilse de, ancak daha sonra bir hastalik gelisebilir. Bu virus kene ile bulasir ve virusun insandan insana bulasmasi cok karakteristiktir.
Hantavirusler ise ilk olarak 1950’lerin basinda Kore ihtilafinda konuslanmis birlikler arasinda gorulmustur. Sonunda, insan vakalarinin meydana geldigi yakindaki Hantaan Nehri’nden sonra Hantaan virusu olarak adlandirilan tarla faresinin (Apodemus agrarius), virus icin spesifik kemirgen konakci oldugu kesfedilmistir. Hastalik aslinda bobrek sendromlu (HFRS) Hemorajik ates olarak bilinir ve Eski Dunya’da tanimlanmistir. 1993’te Amerika’nin guneybatisindaki Hantavirus pulmoner sendromu (HPS) adi verilen bir dizi ciddi hastalik vakasinin ardindan, Sin Nombre virusu adi verilen yeni tanimlanan bir virus izole edilmistir. Ilgili virusler, ancak ayni klinik hastaliktan sorumlu, Yeni Dunya’da (Kuzey, Orta ve Guney Amerika) aciklanmaktadir.

Filoviridae Virusu
Filovirusler, Filoviridae adli bir virus ailesine aittir, insanlarda ve primatlarda siddetli hemorajik atese neden olabilir. Simdiye kadar bu virus ailesinin uc cinsi tespit edilmistir: Cuevavirus, Marburgvirus ve Ebolavirus. Ebolavirusun alti turu tanimlanmistir: Ebola virusu (Zaire ebolavirus turu), Sudan virusu (Sudan ebolavirus turu), Taï Forest virusu (Taï Forest ebolavirus turu , daha once Côte d’Ivoire ebolavirus), Bundibugyo virusu (Bundibugyo ebolavirus turu), Reston virus (Reston ebolavirus turleri) ve Bombali virusu (Bombali ebolavirus turu).Bunlardan sadece dordunun (Ebola, Sudan, Taï Ormani ve Bundibugyo virusu) insanlarda hastaliga neden oldugu bilinmektedir. Ayrica Reston virusu primatlarda ve domuzlarda hastaliga neden olmaktadir. Bombali virusu ise son zamanlarda yarasalarda tanimlanmistir ve gunumuzde hayvanlarda veya insanlarda hastaliga neden olup olmadigi tam olarak bilinmemektedir.
Yapisal olarak, filovirus viryonlari, pleomorfizm adi verilen biyolojik bir ozellik olan birkac sekilde gorunebilir. Bu sekiller arasinda uzun, bazen dalli filamentler ve ayrica 6, U veya daire seklinde daha kisa filamentler bulunur. Viral filamentler, 14.000 nanometre uzunluga kadar olculebilir, 80 nanometrelik tekduze bir capa sahiptir ve bir lipit zarla sarilidir. Her virion, tek sarmalli, negatif duyarli RNA’nin bir molekulunu icerir. Yeni viral partikuller, konakcilarinin hucrelerinin yuzeyinden tomurcuklanarak olusturulur, ancak filovirus replikasyon stratejileri tam olarak anlasilmamistir.
Ilk Filovirus, 1967’de, Almanya ve Yugoslavya’da yesil maymunlardan alinan dokularla ilgilenen bazi laboratuar calisanlarinda hemorajik ates gelistirdiginde taninmistir. Bu salginlarla toplam 31 vaka ve 7 olum iliskilendirilmistir. Virus, salginlardan birinin bulundugu Almanya’nin Marburg kentinden alinmistir. Bildirilen 31 vakaya ek olarak, ek bir birincil vaka retrospektif olarak serolojik olarak teshis edilmistir.
Bu ilk salgindan sonra virus ortadan kaybolmustur. Muhtemelen Zimbabwe’de ortaya cikan bir gezginin Guney Afrika’nin Johannesburg kentinde hastalandigi 1975 yilina kadar yeniden ortaya cikmamistir. Virus orada yol arkadasina ve bir hemsireye bulasmistir. O zamandan beri Marburg kanamali atesi (Margurg HF) ile ilgili birkac sporadik vaka ve 2 buyuk salgin (1999’da Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve 2005’te Angola) tespit edilmistir.
Ebolavirus ilk olarak 1976’da kuzey Zaire’de (simdi Demokratik Kongo Cumhuriyeti) ve guney Sudan’da iki Ebola kanamali atesi (Ebola HF) salgini meydana geldiginde tanimlanmistir. Salginlar, sonunda iki farkli Ebola virusu turu oldugu kanitlananlari icermektedir ve her ikisi de kesfedildikleri uluslarin adini almislardir. Zairian vakalarinin % 90’i ve Sudanli vakalarinin % 50’si olumle sonuclandigi icin her iki virus de son derece olumcul olduklarini gostermistir. 1976 yilindan bu yana Ebolavirus, 2008’de Uganda Bundibugyo, 2000’de Gulu Kikwit, 1995’te Kongo Demokratik Cumhuriyeti, 1976’da Uganda ve 1979’da EHA meydana gelmistir.

Hayvan Konaklari
Filoviruslerin zoonotik oldugu, hayvanlarda devam eden yasam dongulerinden insanlara bulastigi gorulmektedir. Ebolavirus ve Marburgvirus turlerinin dogal rezervuarini veya rezervuarlarini bulmak icin yapilan sayisiz girisimlere ragmen, kokenleri, Afrika’daki meyve yarasalarinda Marburgvirus ve Ebolavirus tespit edildiginde yakin zamana kadar belirsizdi. Marburgvirus, Uganda’daki Rousettus yarasalarindan cesitli durumlarda izole edilmistir.

Viral Hemorajik Ates (VHF'ler)Filovirus Enfeksiyonlarinin Yayilmasi
Insanlar arasinda bir salginda veya izole bir durumda, virusun dogal rezervuardan bir insana nasil bulastigi bilinmemektedir. Bununla birlikte, kisi bir kez enfekte oldugunda, kisiden kisiye bulasma, baska enfeksiyonlarin meydana geldigi aractir. Ozellikle, bulasma, enfekte bir kisi veya vucut sivilari ile baska bir kisi arasindaki yakin kisisel temasi icerir. Filovirus enfeksiyonunun neden oldugu kaydedilen hemorajik ates salginlari sirasinda, enfekte bireylerle ilgilenen (beslenen, yikanan, ilac alan) veya cok yakin calisan kisiler ozellikle risk altindadir. Enfekte vucut sivilariyla temas yoluyla nozokomiyal (hastane) bulasma, sterilize edilmemis siringalarin, ignelerin veya bu sivilarla kontamine olmus diger tibbi ekipmanin yeniden kullanilmasi yoluyla, hastaligin yayilmasinda onemli bir faktor olmustur. Enfekte olmayan ve olan kisiler arasindaki yakin temas en aza indirildiginde, insanlardaki yeni Filovirus enfeksiyonlarinin sayisi genellikle azalir. Laboratuarda virusler kucuk parcacikli aerosoller yoluyla bir miktar enfeksiyon yetenegi sergilemelerine ragmen, insanlar arasinda havadan yayilmasi net olarak gosterilememistir.
Salginlar sirasinda, hastalarin izole edilmesi, koruyucu giysi ve dezenfeksiyon prosedurlerinin kullanilmasi, Marburgvirus veya Ebolavirusun daha fazla bulasmasini kesintiye ugratmak, dolayisiyla salgini kontrol etmek ve sona erdirmek icin yeterli olmustur. Filoviruslerin neden oldugu hemorajik atesler icin bilinen etkili bir tedavi olmadigindan, viral hemorajik ates izolasyon onlemlerinin uygulanmasiyla bulasmanin onlenmesi gunumuzde Filovirus kontrolunun en onemli parcasidir.

Flaviviridae Virusu
Flavivirid pozitif, tek iplikli, zarfli RNA viruslerinin bir ailesidir. Eklembacaklilarda esas olarak keneler ve sivrisinekler de bulunurlar ve bazen insanlara bulasabilirler. Bu ailenin uyeleri tek bir cinse Flaviviruse aittir, tum dunyada yaygin morbidite ve mortaliteye neden olur. Sivrisineklerle bulasan bazi virusler hastaliklara neden olmaktadir ve bunlar asagidaki gibidir:
• Sari Humma
• Dang Atesi
• Japon ensefaliti
• Bati Nil virusleri
• Zika virusu
Bununla birlikte diger Flavivirusler kenelerle bulasir, ensefalit ve hemorajik hastaliklardan sorumludur. Bu hastaliklar asagidaki gibidir:
• Kene kaynakli Ensefalit (TBE)
• Kyasanur Orman Hastaligi (KFD)
• Alkhurma hastaligi
• Omsk hemorajik atesi