Tüm yaş gruplarında görülebilen iştahsızlık ya da farklı bir deyişe iştah kapanması, aç olmama durumu olarak tanımlanabilir. Yeme isteğinin kaybolması, temel kalori ihtiyacında azalma, besin fobisi ya da yemek seçiciliği olarak da tanımlanabilen bu beslenme davranışı, özellikle bebek ve çocuklarda yaygın olarak görülür. Beslenme davranışında oluşan bozukluğun sebebi psikolojik veya fizyolojik olabilir. İştahsızlık nedeninin ortaya çıkarılması, tedavinin ilk adımı olarak görülür. İştahsızlık, besinlere karşı duyulan isteksizlik, kilo kaybı, vücut kitle endeksinde bozulma, hâlsizlik, yorgunluk, cilt kuruluğu ve regl olamama gibi belirtilerle karakterizedir. İştahsızlık nedenleri konusuna geçmeden önce iştahsızlık nedir bunu iyi anlamak gerekir.

İştahsızlık nedir?
Klinik olarak iştahsızlık ya da farklı bir deyişle iştah azlığı, günlük yiyecek alım miktarındaki azalma ile karakterizedir. Hemen herkesin hayatının bir döneminde yaşadığı iştahsızlık, çoğunlukla soğuk algınlığı, mide ve sindirim problemleri, bağırsak ve karaciğer hastalıkları gibi faktörlere bağlı olarak görülebilir. Beslenme bozukluklarından biri olan iştah kaybı, pek çok hastalığa bağlı olabileceği gibi fizyolojik ya da psikolojik nedenlerden dolayı da oluşabilir. Kişinin günlük alması gereken kalori miktarından daha az kalori ile beslenmesi, iştahsızlık olarak tanımlanırken bu durum kişinin kendisini daha yorgun, bitkin ve keyifsiz hissetmesine yol açar. Ayrıca vücudun ihtiyacı olan vitamin ve minerallerin beslenme yoluyla yeterince alınamamasına bağlı olarak bağışıklık sistemi zayıflar ve dolayısıyla kişi, kolayca pek çok farklı hastalığa yakalanabilir. Bebek ve çocuklarda, yetişkinlere kıyasla çok daha sık görülen iştahsızlık, huzursuz aile ya da okul ortamı gibi psikolojik nedenlerden olabilir. Çocuklarda iştahsızlık nedenleri arasında boğaz ağrısı, idrar yolu enfeksiyonu, alerji gibi rahatsızlıklar da gösterilebilir. Bebeklerde iştahsızlık ise 8 ve 9. aydan başlayarak 2 yaşına ya da okul dönemine kadar devam edebilir. Bu durum genellikle diş çıkarma, sütten ek gıdaya geçiş gibi nedenlerden oluşur. Ayrıca demir eksikliği anemisi ve çinko eksikliği de bebek ve çocuklarda görülen iştahsızlığın sebepleri arasında yer alır.

Yetişkinlerde iştahsızlık nedenleri nelerdir?
Yetişkinlerde iştahsızlığın büyük bölümü, fizyolojik nedenlerden kaynaklanır. Kronik enfeksiyon varlığı, malabsorbsiyon olarak tanımlanan emilim bozuklukları, gastroözofajiyal reflü, kistik fibroz, konjenital kalp hastalıkları ve nörolojik rahatsızlıklar kişinin iştahının kapanmasına neden olan organik ya da farklı bir deyişle fizyolojik nedenler arasında yer alır. Vücudun hormonal dengesini düzenleyen endokrin sisteme bağlı bozukluklar, iştahsızlık ile direkt ilişkili olabilir. Mideden salgılanan ve iştah arttırıcı etkisi bulunan ghrelin hormon seviyesinin farklı sebeplerden dolayı az salgılanması, iştahsızlığa yol açabilir. Tıpta disfaji olarak tanımlanan yutma güçlüğü de ağrıya neden olduğundan hem yetişkinlerde hem de çocuklarda iştah kaybına neden olur. Tiroit bezinin yeterince tiroit hormonu üretememesi olarak tanımlanabilen hipotiroidi varlığında da iştahsızlık yaygın olarak görülür. Bulantı ve kusmaya neden olan migren atakları sırasında da kişi beslenmek istemeyebilir. Tüm kanser türlerinde de iştahsızlık görülebilir. Radyasyon ve kemoterapi alımına bağlı kusma, yemeklerin tat ve kokularının değişmesi gibi şikayetler de iştahsızlığa yol açabilir. Diyabet, tedavi ile kontrol altına alınmadığında beslenme bozukluğuna yol açan bir diğer etkendir. Huzursuz bağırsak sendromu kaynaklı olarak ishal, kabızlık ve şişkinlik de kişinin beslenme düzenini olumsuz etkileyebilir. Stres varlığında vücut kortizol hormonu salınımını arttırır ve bu durum iştahın kapanmasına neden olur. Yaşlılık da iştahsızlığı tetikleyen etkenlerden biridir. Sindirim sisteminin yavaşlaması, koku ve tat alma duyularının zayıflaması nedeniyle kişi daha az acıkır. Ayrıca kullanılan bazı ilaçların yan etkileri de iştahın kapanmasına yol açabilir.

Gebelikte iştahsızlık neden olur?
Hamilelikte iştahsızlık, gebeliğin ilk üç aylık dönemi olan birinci trimesterda yaygın olarak görülür. Anne adayının vücudunda oluşan hormonal ve fiziksel değişimlere bağlı olarak iştahın kapanması, son derece normaldir. Ayrıca bu dönemde görülen ve gebelik belirtileri arasında yer alan kabızlık, mide bulantısı ve kusma da iştah kaybına yol açabilir. Gebelikte iştahsızlığın önlenmesi için aşırı yağlı gıda tüketiminden uzak durmak, ara öğün sayısını artırmak ve kısa süreli yürüyüş gibi egzersizler önerilebilir. Hamilelikte iştah kaybı ilk üç ayın sona ermesiyle birlikte ortadan kalkar.

Bebeklerde iştahsızlık sebepleri nelerdir?
Bebeklerde iştahsızlık, bebeğin gelişimini etkileyecek boyutta olabileceği gibi yalnızca ailenin kuruntusu da olabilir. Bu tip vakalarda hekim, anneden 3 gün boyunca bebeğine ne yedirdiğini düzenli olarak not etmesini ister. Eğer çocuk gerçekten iştahsız ve yetersiz besleniyorsa gerekli tedbirler alınır. Bebeklerde iştah kaybı çoğunlukla anne sütünden ek gıdaya geçiş sırasında görülür. Yeni tat ve kıvamlara alışmakta zorlanan bebek, anne sütünü, püre şeklindeki yeni gıdalara tercih edebilir. Diş çıkarmak da iştahsızlığa neden olan temel etkenlerden biridir. Ayrıca bir yaşından sonra büyümenin nispeten yavaşlaması, beslenme gereksiniminin azalmasına yol açabilir. Ayrıca demir eksikliği bebeklerde iştahsızlık yapabilir. İdrar yolu, bağırsak, üst solunum yolu ve gribal enfeksiyonlar da iştahsızlığa yol açabilir. 3 haftadan uzun süre ile bebeğin yetersiz beslenmesi tüberküloz, reflü, böbrek, kalp ve karaciğer hastalıklarından da kaynaklanabilir.

Çocuklarda iştahsızlık neden olur?
Çocukluk döneminde iştahsızlık, çoğunlukla idrar yolu enfeksiyonundan ve kulak, burun, boğaz ağrılarına bağlı olarak görülür. Yutma güçlüğüne neden olan hastalıklar çocuğun, beslenmeyi reddetmesine yol açar. Gastroözofageal reflü gibi sindirim sistemi problemleri de çocuklarda iştahsızlığa yol açan etkenler arasındadır. Çinko eksikliği belirtilerinden biri olan iştahsızlık, çocuklar arasında sıklıkla rastlanılan bir durumdur. Çinko, çocuk gelişiminde önemli bir yer tuttuğundan iştahsızlık şikayeti ile hekime başvuran çocuklarda serum çinko düzeyleri kontrol edilir. Fiziksel hastalıkların haricinde psikolojik etkenler de çocuklarda iştah kapanmasına neden olabilir. Çocuğun, aile ortamında ya da sosyal çevresinde var olan problemler çocuğun aşırı seçici davranmasına yol açabilir. Çocuğun beslenmeyi reddetmesi, anneye tepki ve öfke göstergesinden olabileceği gibi kendisini bir birey olarak aileye ispatlama çabasından da kaynaklanabilir. Baskıcı bir yaklaşım ile çocuk reddettiği hâlde bir parça daha vermek, ağzını açmaya zorlamak, acıktığında değil de ebeveynin belirlediği saatte beslenmeye zorlamak, dikkatini video izletmek gibi yöntemlerde dağıtarak beslemek gibi yöntemler, aile tarafından uygulanan ve çocuklarda iştahsızlığa yol açan yaygın nedenler arasındadır. Çocuklarda iştahsızlık ile istemediği gıdaları yememe durumu birbirine karıştırılmamalıdır. Ayrıca öğün saatlerinden önce meyve, kraker gibi atıştırmalıkların yanı sıra süt, meyve suyu ve gazlı içeceklerin de tüketilmemesi gerekir. Çocuklara erişkin porsiyonu vermek, aileler tarafından sıklıkla yapılan yanlışlardan bir diğeridir. Gıda, ödül ya da ceza olarak kullanılmamalıdır.

Her yaştan bireyde, soğuk algınlığı, grip ve nezle gibi rahatsızlıklarda iştahsızlık görülmesi son derece olağan bir durumdur. Hastalığa tepki olarak çok daha hızlı çalışan bağışıklık sistemi, vücuttaki enerjinin büyük bölümüne ihtiyaç duyar. Bu tip hastalıklarda fazla beslenmek bağışıklık sisteminin yavaşlamasına yol açacağından bağışıklık sistemi, sitokin olarak tanımlanan protein ve peptidleri bloke ederek kişinin daha az beslenme ihtiyacı duymasına yol açar. Hastalık döneminde az miktarda fakat besleyici değeri yüksek gıdalarla beslenmek çok daha doğrudur. Eğer siz de kendinizde ya da aile bireylerinizde iştahsızlık olduğunu düşünüyorsanız, iştahsızlığa neden olan rahatsızlığın tanı ve tedavisi için en yakın sağlık kuruluşuna başvurabilirsiniz. Sağlıklı günler dileriz.