Dalağımız, sol göğüs kafesinin hemen altında bulunan bir organdır. Enfeksiyon, karaciğer hastalığı ve bazı kanserler dahil olmak üzere birçok durum, splenomegali olarak da bilinen dalak büyümesine neden olabilir.

Dalak büyümesi nedir?
Dalak büyümesi genellikle rutin muayene sırasında keşfedilen ve bazen semptomlara neden olmadan gözlenen bir durumdur. Dalak büyümesinin ne olduğunu ve sonuçlarını daha iyi anlamak için öncelikle vücuttaki görevlerinden bahsetmek gerekir.

Dalağınız, karnınızın sol tarafındaki midenizin yanında, göğüs kafesinizin altında bulunur. Yapı olarak yumuşak ve süngerimsi bir organdır. Dalağın başlıca görevleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Eski, hasar görmüş kan hücrelerini filtreler ve yok eder.
Beyaz kan hücreleri (lenfositler) üretir. Hastalığa neden olan organizmalara karşı ilk savunma hattı olarak görev yaparak enfeksiyonu önler.
Kanın pıhtılaşmasına yardımcı olan kırmızı kan hücrelerini ve trombositleri depolar.
Dalak büyümesi, bu hayati fonksiyonların her birini etkiler. Dalağınız büyüdükçe, anormal kırmızı kan hücrelerinin yanı sıra normal olanlar da filtrelenir ve kan dolaşımındaki sağlıklı hücre sayısı azalır. Aynı zamanda çok fazla trombosit hapsedilmiş olur. Aşırı kırmızı kan hücreleri ve trombositler sonunda dalağı tıkayabilir ve normal çalışmasını etkileyebilir. Dalak büyümesi sonucunda kan akışı yetersiz kalabilir ve bu durum organın bazı bölümlerine zarar verebilir.

Dalak büyümesinin belirtileri nelerdir?
Dalak büyümesi bazı durumlarda semptom göstermese de bazen aşağıda sıralanan belirtiler gözlenebilir:

Sol üst karın bölgesinde sol omuza yayılabilen ağrı hissi
Mide üzerine baskı yapmasından dolayı yemek yemeden ya da az yemek yedikten sonra şişkinlik hissetmek ya da kolay doymak
Anemi (kansızlık)
Yorgunluk
Sık görülen enfeksiyonlar
Kolay kanama
Dalak büyümesi neden olur?
Bir dizi enfeksiyon ve hastalık dalak büyümesine neden olabilir. Dalak büyümesi bazı durumlarda ise tedaviye bağlı olarak geçici olabilir. Dalak büyümesi nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Mononükleoz gibi viral enfeksiyonlar
Frengi veya kalbin iç zarının enfeksiyonu gibi bakteriyel enfeksiyonlar (endokardit)
Sıtma gibi parazit enfeksiyonları
Siroz ve karaciğeri etkileyen diğer hastalıklar
Çeşitli hemolitik anemi tipleri (kırmızı kan hücrelerinin erken tahrip olması ile karakterize bir durum)
Lösemi ve miyeloproliferatif neoplazmalar gibi kan kanserleri ve Hodgkin hastalığı gibi lenfomalar
Gaucher hastalığı ve Niemann-Pick hastalığı gibi metabolik bozukluklar
Dalak veya karaciğerdeki damarlar üzerindeki basınç veya bu damarlara kan pıhtısı gitmesi
Dalak büyümesi risk faktörleri nelerdir?
Herkes herhangi bir yaşta dalak büyümesi geliştirebilir. Ancak aşağıda yer alan gruplar daha yüksek risk altındadır:

Mononükleoz enfeksiyonlu çocuklar ve genç yetişkinler
Gaucher hastalığı, Niemann-Pick hastalığı ve karaciğer ve dalağı etkileyen diğer bazı kalıtsal metabolik hastalıkları olan kişiler
Sıtmanın yaygın olduğu bölgelerde yaşayan veya seyahat eden insanlar

Dalak büyümesinin komplikasyonları nelerdir?
Dalak büyümesinin potansiyel komplikasyonları aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

Enfeksiyon: Dalak büyümesi, kan dolaşımındaki sağlıklı kırmızı kan hücrelerinin, trombositlerin ve beyaz hücrelerin sayısının azalmasına neden olarak daha sık enfeksiyon geçirilmesine sebep olur. Enfeksiyonun yanı sıra anemi ve artan kanama da komplikasyonlar arasındadır.
Dalak yırtılması: Sağlıklı dalaklar bile, özellikle araba çarpmaları gibi kazalarda kolay hasar görür. Dalak büyüdüğünde ise yırtılma olasılığı çok daha fazladır. Yırtılmış bir dalak, karın boşluğunuzda hayatı tehdit edici kanamalara neden olabilir.
Dalak büyümesi nasıl teşhis edilir?
Dalak büyümesi genellikle fizik muayene sırasında tespit edilir. Doktorunuz genellikle sol üst karnınızı hafifçe inceleyerek bunu hissedebilir. Doktorunuz, dalak büyümesi tanısını aşağıdaki testlerden bir veya daha fazlasını isteyerek doğrulayabilir:

Sisteminizde kırmızı kan hücrelerinin, beyaz kan hücrelerinin ve trombositlerin sayısını kontrol etmek için tam kan sayımı gibi kan testleri
Dalağınızın büyüklüğünü ve diğer organlara bası yapıp yapmadığını belirlemek için ultrason veya bilgisayarlı tomografi (BT) taraması
Dalaktan kan akışını izlemek için manyetik rezonans görüntülemesi
Dalak büyümesini teşhis etmek için görüntüleme testlerine her zaman ihtiyaç duyulmaz. Ancak doktorunuz görüntülemeyi önerirse, ultrason veya MR için genellikle özel bir hazırlığa ihtiyaç yoktur. CT taraması yaptırıyorsanız, testten önce yemek yemekten kaçınmanız gerekebilir. Hazırlanmanız gerekiyorsa, doktorunuz size önceden bilgi verecektir.

Bazen dalak büyümesinin nedenini bulmak için karaciğer fonksiyon testleri ve kemik iliği muayenesi gibi daha fazla testler gerekebilir. Bu testler, kan hücreleriniz hakkında damardan alınan kandan daha ayrıntılı bilgi sağlayabilir.

Kemik iliği biyopsisi adı verilen bir prosedürde katı kemik iliği örneği, kemik iliği aspirasyonu ile de kemik iliğinden sıvı örnek alınabilir. Birçok durumda her iki işlem de aynı anda yapılır. Hem sıvı, hem de katı kemik iliği örnekleri genellikle pelvisten alınır. Kemiğe küçük bir insizyondan iğne sokulur. Rahatsızlığı hafifletmek için testten önce genel veya lokal anestezi uygulanır.

Dalak büyümesi tedavisi nasıl yapılır?
Dalak için tedavi altta yatan soruna odaklanır. Örneğin, bakteriyel bir enfeksiyonunuz varsa, tedavi antibiyotikleri içerecektir. Viral bir enfeksiyonda ise antibiyotikler işe yaramaz.

Dikkatli bekleyiş (Bekleme ve gözlemleme): Dalak büyümesi teşhis edilmiş fakat herhangi bir semptom ya da neden bulunamıyorsa hekim dikkatli bir şekilde beklemenizi önerebilir. Herhangi bir semptom geliştirirseniz hemen, fakat geliştirmezseniz tekrar değerlendirilmek için 6 ila 12 ay içerisinde doktorunuzu görmeniz gerekir.
Dalak çıkarma ameliyatı: Dalak büyümesi ciddi komplikasyonlara neden olursa veya nedeni tanımlanamıyor ya da tedavi edilemiyorsa, dalağın cerrahi olarak çıkarılması (splenektomi) bir seçenek olabilir. Kronik veya kritik durumlarda, cerrahi müdahale iyileşme için en iyi umudu sunabilir.
Dalak çıkarma ameliyatı önemli bir karardır. Dalaksız aktif bir hayat yaşayabilirsiniz, ancak dalağın çıkarılmasından sonra ciddi, hatta yaşamı tehdit edici enfeksiyonlara yakalanma olasılığınız daha yüksektir. Bu nedenle bazı önlemler alınması gerekir. Bazı durumlarda radyasyon dalağınızı daraltabilir, böylece cerrahi müdahaleye gerek kalmayabilir.

AMELİYAT SONRASI ENFEKSİYON RİSKİNİ AZALTMAK
Dalak alındıktan sonra, aşağıda sıralanan bazı adımlar enfeksiyon riskini azaltmaya yardımcı olabilir:

Splenektomiden önce ve sonra aşılanmak: Tehlikeli hastalıklar olan zatürre, menenjit, kan, kemik ve eklem enfeksiyonlarına karşı koruma sağlayan pnömokokal, meningokokal ve hemofilus influenza tip b (Hib) aşılarını olmak ve bu aşıları gereken sürelerde yenilemek çok önemlidir. Örneğin; ameliyattan sonra her beş yılda bir pnömokok, her sene grip ve 10 senede bir tetanoz aşısı yapılmalıdır.
Ameliyattan sonra ve siz veya doktorunuz enfeksiyon olasılığından şüphelendiğinizde penisilin veya diğer antibiyotikleri kullanmanız gerekebilir.
Ateşin ilk belirtisinde doktora başvurulmalıdır çünkü ateş bir enfeksiyon göstergesidir ve hızlıca tedavi edilmelidir.
Sıtma gibi bazı hastalıkların sık görüldüğü dünyanın bazı bölgelerine seyahat etmekten kaçınılmalıdır.

EVDE DİKKAT ETMENİZ GEREKEN NOKTALAR VE YAŞAM TARZI DEĞİŞİKLİKLERİ
Futbol, Amerikan futbolu, hokey, basketbol gibi yakın temasa neden olabilecek sporlardan kaçınılmalı ve doktorunuzun önerdiği etkinlikleri yapmalısınız. Faaliyetlerinizi değiştirmek, yırtılmış bir dalak riskini azaltabilir.
Emniyet kemeri takmak, birçok insanın önemsemediği ama hayati önem taşıyan bir önlemdir. Bir araba kazası geçirildiğinde, emniyet kemeri dalağın zarar görmesini önleyebilir.