Hayatta karşılaştığınız sorunların açıklanamaz bir şekilde tekrar ettiğini fark ettiniz mi? Bu durum sadece sizin başınıza gelen bir şey değil; çevrenizdeki birçok insanın da benzer deneyimleri yaşadığını gözlemleyebilirsiniz.

Örneğin, bir arkadaşınız sürekli olarak "Beni hep şiddet uygulayan erkekler buluyor," derken, bir başkası "Bir türlü mutlu olacağım bir ilişki yaşayamadım," diye yakınabilir. Hatta tanıdıklarınızdan biri, "Hep aynı tip insanlarla birlikte oluyorum, sonunda hep şiddet uygulanan ben oluyorum," diyebilir. Bu tür ifadeleri duyduğunuzda, kaderin var olduğuna ve her şeyin önceden yazıldığına ya da yaşananların geçmiş yaşamların karmasına dayandığına inanmak kolay olabilir. Ancak, tekrar yaşamak istemediğiniz bu döngünün başka bir açıklaması daha var.

"Hayat, o kadar iyi bir öğretmendir ki, eğer dersi anlamadıysanız size tekrar eder." Bu söz, "tekrarlama kompulsiyonu" olarak bilinen bir olguyu anlatmaktadır; yani, insanları acı veren durumları, duyguları ve deneyimleri bilinçdışı bir şekilde yeniden yaşamaya iten bir dürtü. Görünürde mantıksız gelse de bu durumun arkasında çocukluğa dair derin psikolojik kökenler yatar. Yapılması gereken en doğru şey, yaşananlardan ders almak ve aynı hataları tekrarlamaktan kaçınmak iken, insan neden acı veren bir şeyi tekrar tekrar deneyimler? Hayat, aslında bize acıdan kaçınmamızı ve mutluluğa ulaşmamızı sağlamaz mı?

Bu noktada, hayvanlar ve insanlar arasındaki farkı düşünmek faydalı olabilir. Hayvanlar, genellikle tek bir deneyimle öğrenir; bir fare, yakalandığı tuzağın bulunduğu yere bir daha asla geri dönmez. Ancak insanlar, aynı hataları tekrar tekrar yapma eğilimindedir. Defalarca tehdit edilebilir, aynı şiddet dolu ilişkiye geri dönebilir veya sürekli aynı kişinin kurbanı olabilirler. Dahası, başkalarının deneyimlerinden bile ders almayabilirler; kendi durumlarının farklı olduğuna inanarak, belki de farkında olmadan sevdikleriyle aynı hataları, çatışmaları tekrarlarlar.

Tekrarlama kompulsiyonunun nasıl işlediğini anlamak için, bu olgunun temel mekanizmasına yakından bakmamız gerekir. Bu dürtü, genellikle insan hayatında, özellikle de çocukluk döneminde yaşanan travmalarla başlar. Bu travmalar o kadar acı vericidir ki bilinçten çıkarılır, unutulur ya da önemsizmiş gibi yorumlanır. Ancak travmanın bıraktığı izler asla tamamen silinmez; bastırılır ve bilinçdışı bir şekilde tekrar yaşanır. Sorun şu ki, bu anılar sadece zihinde tekrarlanmaz; onları yaşantıya dönüştürür, adeta sahneye koyarız. Geçmişte travmatize eden olayın sonucunun bu sefer farklı olacağına dair bilinçdışı bir umut besleyerek, kendimizi benzer koşullarda buluruz.

Kadına yönelik şiddet, bu döngünün çarpıcı bir örneğidir. Örneğin, çocukken annesinin sürekli şiddet gördüğüne tanık olan bir çocuk, yetişkin olduğunda benzer ilişkiler yaşamaya eğilimlidir. Bu kadın, belki de farkında olmadan, kendisini aynı türden şiddet gösteren bir partnerin yanında bulabilir. Annesi gibi, o da sessiz kalır, kabullenir ya da başkalarının gözünden kaçmaya çalışır. Bu, travmanın etkisinin bireyin yaşamını nasıl şekillendirdiğini ve şiddetin kısır döngüsünü nasıl beslediğini gösterir. Bu şekilde, mağdurlar tekrar tekrar acı ve ızdırap dolu bir kısır döngüye hapsolur ve bu döngüden çıkamadıklarında, aynı taşa takılmaya devam ederler.

Örneğin, çocukluğunda annesinin babasından sürekli şiddet gördüğüne şahit olan bir kadın düşünelim. Bu kadın, yetişkin olduğunda kendisine şiddet uygulayan bir eş seçebilir. Tıpkı çocukken annesinin çaresizliğini izlediği gibi, kendi çaresizliğiyle yüzleşmek zorunda kalır. Şiddeti kabullenir, hatta bazen bu durumu normalleştirir. Farkında olmadan, yaşadığı travmanın bir yansıması olan bu ilişkide kendini bulur.

Travmaların etkisi işte tam da bu şekilde ortaya çıkar: Mağdurları, tekrar tekrar acı ve ızdırap dolu bir kısır döngüye hapseder. Bu nedenle, kadına yönelik şiddet vakalarında psikolojik destek almak büyük önem taşır. Bir travma yaşadığınızda, bunun üstesinden gelmiş gibi hissetseniz bile, yardım almak bu kısır döngülerin neden oluştuğunu anlamanıza ve tekrarlardan kaçınmanıza yardımcı olabilir. Hayatın zor dersleri, onları anlamadığınız sürece tekrar tekrar karşınıza çıkacaktır.


-Fatma Ece Gödeoğlu
-İletişimci ve Psikolog