iyot eksikliği, insan sağlığı üzerinde tiroit hastalıklarından zeka geriliğine kadar pek çok soruna sebep oluyor. Yürütülen bir dizi çalışmayla Türkiye’de iyot yetersizliğinin önüne büyük ölçüde geçildi.

İyot eksikliği ciddi sağlık sorunlarının sebebi

İnsan hayatının olmazsa olmaz minerali iyot… Öyle ki eksikliği önem taşıyan bir sağlık sorunu. İyot eksikliği durumunda başta tiroit hastalıkları olmak üzere kilo almadan çocuklarda zeka geriliğine kadar bir dizi soruna yol açıyor. Halen dünyada milyonlarca kişi iyot yetersizliğinin sebep olduğu sağlık sorunlarıyla mücadele ediyor.

Diğer ülkeler gibi Türkiye’de de iyot eksikliğine karşı bir dizi çalışma yapıldı. Bunun için 1994 yılından beri Sağlık Bakanlığı “İyot Yetersizliği Hastalıklarının Önlenmesi ve Tuzun İyotlanması Programı”nı yürütüyor. Program kapsamında Türk Gıda Kodeksi Tuz Tebliği ile tüm sofra tuzlarının iyot ile zenginleştirilmesi sağlandı. Böylece iyot eksikliği eskisine oranla azaldı.

Peki bu derece önemli olan iyot eksikliği nelere yol açıyor? Hangi besinler yoluyla vücuttaki eksik iyot temin edilebiliyor? İyotla ilgili merak edilenleri İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Uzmanı Dr. Savaş Karataş’la konuştuk.

Tiroit hormonlarının yapımı için önemli

"İyot insan metabolizmasını düzenleyen tiroit hormonlarının yapımı için gerekli bir mineral" diyen Dr. Savaş Karataş, “Tiroit hormonları da insan metabolizmasının orkestra şefi… Tüm metabolik hız, kalp hızı, ısı problemleri, vücut ağırlığı ve zihinsel etkinlikler üzerinde etkisi bulunuyor. İyot aynı zamanda çocuklarda sinir ve beyin gelişimi için de önemli bir mineral. Bu iki açıdan önemli” diyor.

İyot eksikliği ciddi sağlık sorunlarının sebebi

İyot eksikliği insanlarda ciddi sağlık sorunlarına yol açabiliyor. "Yetişkinlerde eksikliği özellikle tiroit bezinin fazla büyümesine neden oluyor" vurgusu yapan Dr. Karataş, sebebini şöyle açıklıyor:

“Çünkü tiroit iyot bulamayınca hipofizden daha fazla uyarı alıyor. Daha fazla büyüdüğü için sonunda guatr gelişiyor. Tiroit bezi de iyot bulamadığından dolayı hormon üretimini azaltıyor. Hipotiroidi, yani tiroid bezinin yavaş çalışması ortaya çıkıyor.”

Dr. Karataş, bu durumun çocuklarda daha ağır sonuçlara yol açtığını ifade ediyor. Zeka geriliği, işitme ya da konuşma kaybı oluşabileceğini anlatıyor.

İyot eksikliği neden oluyor?

İyot eksikliğinin sebebi aslına toprak ve toprak altındaki sularla ilişkili… Toprak eğer iyot açısından fakirse aynı etki su için de geçerli oluyor. Ve içme suyuna bağlı olarak vücut bunu daha az alıyor.

Geçmişte ülkemizin iyot eksikliğinin görüldüğü bölgelerinden biri olduğunu hatırlatan Dr. Karataş, Sağlık Bakanlığı’nın aldığı önlemler doğrultusunda iyot eksikliğinin azaldığına dikkat çekiyor.

İyot sadece su ve tuzdan sağlanmıyor. Bazı besin maddeleriyle de bunu almak mümkün. Dr. Karataş, hangi gıdalarda iyot olduğu sorusunu, “En fazla deniz yosununda, balıklarda, süt, yoğurt ve yumurtada mevcut” şeklinde yanıtlıyor.

İyot eksikliği giderilebiliyor

Normal beslenme düzenine sahip kişilerde -eğer iyot anlamında fakir bir bölgede yaşamıyorsa- bu eksiklik genellikle görülmüyor. Dr. Karataş bu noktada önemli bir konuya dikkat çekerek, “Türkiye’nin bir kısmı iyot açısından zengin topraklarda yaşıyor ancak bir kısmında ise iyot eksikliği halen devam ediyor. O bölgelerde, özellikle Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesi’nde olanların iyot eksikliği açısından dikkatli olmaları gerekiyor” diyor.

İyot eksikliğinin tespiti laboratuvar testleriyle ortaya çıkarılıyor. Tabii bu testler tiroit hastalıklarına bağlı olarak hekimlerin gerek duyması halinde yapılıyor. İyot eksikliği uygun bir tedavi sonucunda aylar içerisinde normal düzeyine çıkabiliyor. Dr. Karataş, tedavi sırasında düzenli olarak iyot seviyesinin takip edilmesinin önemli olduğunun altını çiziyor. Ancak belirtilen dozu aşmamak gerektiğini de vurguluyor.


Fazla iyot kullanımına dikkat

İyodun eksikliği kadar fazlası da sağlık sorunlarına yol açıyor. Dr. Karataş bu konuda uyarıyor:

“Çünkü doktora başvurmadan iyot kullanımı çok artmış durumda. İyot fazlalığı, iyot zehirlenmesine yol açıyor. Troit bezinin aşırı çalışmasına ve diğer troit olaylarının tetiklenmesine neden olabiliyor. Hatta iyot fazlalığına bağlı menopoz sonrası kadınlarda tiroit kanserinin artışına dair yayınlar da mevcut. Çok dikkatli olunması gerekiyor. Doktor tarafından tavsiye edilmediği sürece dışarıdan iyot alınmaması öneriliyor.”